I am not what happened to me, I am what I choose to become. Carl Jung
Καθημερινά το άτομο μπορεί να βιώσει καταστάσεις, στις οποίες να νιώθει ανυπεράσπιστο να τις διαχειριστεί, ενίοτε μπορεί να είναι στις διαπροσωπικές του σχέσεις ή ακόμη και στο χώρο της δουλειάς του. Οι καταστάσεις αυτές προκαλούν στο άτομο το συναίσθημα του άγχους, της δυσφορίας, του πανικού και της ανημπόριας, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν σε ένα σημαντικό βαθμό την καθημερινότητα του και να του δημιουργούν φοβίες για εκείνο ή τους γύρω του. Οι φοβίες αυτές άλλοτε έχουν τρομακτικές διαστάσεις και η συσσώρευση του άγχους και του στρες που προκαλείται στο άτομο, το οδηγεί σε δυσλειτουργικές αντιδράσεις και συμπεριφορές επηρεάζοντας το σε ένα μεγάλο βαθμό στην καθημερινότητα, του. Παρατηρείται από έρευνες, ότι η ψυχοθεραπεία έχει βοηθήσει εντοπίζοντας το σημείου αναφοράς που προκαλεί όλη αυτή τη δυσαρέσκεια στο άτομο, και το οδηγεί στη μείωση του παρατεταμένου άγχους και στρες, βοηθώντας το να αναπαράγει νέες αντιλήψεις και συναισθήματα που θα το βοηθήσουν να είναι πιο λειτουργικό στις αντιδράσεις και στα συναισθήματα του τόσο για το ίδιο όσο και για τους άλλους, μέσω της αναδόμησης των αμυνών, μειώνοντας τις φοβίες και δίνοντας του μεγαλύτερη επιθυμία εξέλιξης (Pini et al,2014).
Ο Ρόλος της Μητέρας στη Ζωή του Βρέφους
Ο άνθρωπος, μαθαίνει να διαχειρίζεται τις καταστάσεις από πολύ μικρή ηλικία, μέσα από τη σχέση που έχει αναπτύξει με τους σημαντικούς Άλλους (γονείς). Όταν γεννιέται το βρέφος το πρώτο άτομο που συναντά είναι συνήθως η μητέρα ή το άτομο το οποίο θα το φροντίσει και θα εναποθέσει εκεί όλες του, τις ελπίδες. Ο Bowlby (1984), συνέβαλλε στην κατανόηση των παραπάνω με τη θεωρεία της προσκόλλησης, χρησιμοποιώντας μία ψυχαναλυτική κατεύθυνση ανέδειξε ότι υπάρχει μία έμφυτη ανάγκη που κατευθύνει το βρέφος σε ένα δεσμό με το σημαντικό Άλλο (μητέρα) που θα του παρέχει ασφάλεια. Η προσκόλληση θα ξεκινήσει από τον 7ο μήνα μέχρι τα 2 πρώτα χρόνια ζωής του βρέφους. Η σχέση μητέρας- βρέφους θα έχει καθοριστικό ρόλο στην προστασία και στην ασφάλεια που θα νιώσει το άτομο, καθώς το συναίσθημα αυτό θα μετατεθεί από τη μητέρα στους κοντινούς ανθρώπους και αργότερα στο ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον (Lawrence & Oliver, 2001). Αν η σχέση αυτή είναι ανεπαρκής (ανασφαλής προσκόλληση), τότε παρατηρούνται ψυχικά τραύματα και ψυχολογικά προβλήματα που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του παιδιού (Γιωτάκος & Τσιλιάκου, 2008), εξαιτίας του άγχους αποχωρισμού που βιώνει με αποτέλεσμα τη δυσκολία στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων, αρνητικά επίπεδα έκφρασης, πτώση στο χαρακτήρα και στη διάθεση του και επιθετική συμπεριφορά, εφόσον έχουν κλονιστεί οι πιο σημαντικές σχέσεις μητέρας – βρέφους (Flaherty & Solder, 2011; Stuer, 2005; Bowlby, 1984). Σε αντίθεση η ασφαλής προσκόλληση βοηθά στη σωστή συναισθηματική, ψυχική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και κατά συνέπεια του εφήβου, που έχει ως αποτέλεσμα ευνοϊκές και κοινωνικές συμπεριφορές (Laible, 2007;Rapozo & Baker,2008; Yeung et al, 2000).
Το Άγχος του Αποχωρισμού στην Ενήλικη Ζωή
Η σχέση μητέρας – βρέφους είναι πολύ σημαντική γιατί εκεί για πρώτη φορά το άτομο ξεκινάει μία σχέση ζωής που θα παίξει ίσως το μεγαλύτερο ρόλο και θα γίνει μοντέλο για τις μετέπειτα σχέσεις του. Ο τρόπος αντίληψης και συμπεριφοράς του θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από τη σχέση εκείνη της πρώιμης ηλικίας, δημιουργώντας σε αυτό προσδοκίες, άγχος, φοβίες για τον αν είναι άξιο αγάπης και αν μπορεί να βασιστεί στους άλλους. Το άγχος του αποχωρισμού, έχει παρατηρηθεί ότι δεν εμφανίζεται μόνο σε άτομα μικρής ηλικίας, αλλά και σε ενήλικες λόγω της παιδικής προσκόλλησης (Cyranowski et al, 2002; Manicavasagar et al, 2000; Silove et al, 2002; Shear et al, 2006). Το άτομο βιώνει μεγάλο άγχος όταν είναι να αφήσει το σπίτι του ή να μείνει μόνο του εξαιτίας των ατόμων στα οποία έχει προσκολληθεί, όπως παιδιά, γονείς σύντροφοι κλπ. γιατί νιώθει ότι θα πάθουν κάτι κακό εάν τα αποχωριστεί, με αποτέλεσμα να θέλει να είναι συνέχεια δίπλα τους (Marnane & Silone, 2013) και να δημιουργούνται προβλήματα, στις διαπροσωπικές-κοινωνικές του σχέσεις και σε άλλες σημαντικές πτυχές της ζωής του όπως σπουδές και δουλειά (Manicavasagar et al, 2000). Αρκετά από τα άτομα τα οποία βιώνουν άγχος αποχωρισμού έχουν αναπτύξει αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές όπως αγοραφοβία, κρίσεις πανικού, ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή ή ακόμη και μείζον κατάθλιψη, φυσικά χωρίς να είναι πάντα αυτό απαραίτητο (Pini et al, 2014) , ενώ έχει αποδειχθεί μέσα από πολλές μελέτες ότι η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση συμβάλει σε μία καλύτερη πρόγνωση και λειτουργικότητα του ατόμου (Blusch & Milrod, 2015).
Η Ψυχοθεραπεία και το Άγχος του Αποχωρισμού
Η ψυχοθεραπεία έχει καθοριστικό ρόλο, αφού δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να χτίσει μία νέα σχέση με τον θεραπευτή του, που θα αντικαταστήσει τη δυσλειτουργική εκείνη του παρελθόντος. Ο θεραπευτής αποκτά το ρόλο του γονεϊκού προτύπου μέσα από τη σχέση που του έχει προβάλει ο θεραπευόμενος, με αποτέλεσμα η αναβίωση συναισθημάτων του παρελθόντος να γίνονται σε νέες συνθήκες και σταδιακά να βοηθάει το άτομο να μειώσει το στρες εκείνης της ηλικίας. Ο θεραπευόμενος αρχίζει να νιώθει ασφαλής στη νέα σχέση που αναπτύσσεται με τον θεραπευτή του, ο οποίος είναι εκεί ότι και αν το χρειαστεί, σε συγκεκριμένα πλαίσια ορίων, για να μπορέσει η σχέση αυτή να είναι εποικοδομητική και τον βοηθά να βιώνει διαφορετικά τις διαπροσωπικές του σχέσεις και να τις χτίζει σε ποιο » ώριμες » βάσεις, ώστε το άγχος του να μετατρέπεται σε εποικοδομητικό άγχος και σε ασφαλείς σχέσεις (Sauer et al, 2003; Blush & Milrod, 2015), μειώνοντας με αυτό τον τρόπο τα ψυχοσωματικά συμπτώματα και τις αγχώδεις- συναισθηματικές διαταραχές (Wehry et al, 2015; Beuter et al, 2005). Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται μέσα από τη συμβολή του ψυχοθεραπευτή στα δυσλειτουργικά γνωστικά σχήματα (σκέψεις, αντίληψη, συναισθήματα) τροποποιώντας τα ώστε να είναι λειτουργικά για το άτομο, δίνοντας του νέους στόχους. Επίσης, η συναισθηματική δραστηριότητα βελτιώνεται, μέσω της θεραπευτικής συμμαχίας που θα λάβει χώρο μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και βοηθά στη διαμόρφωση της ψυχοκοινωνικής του λειτουργίας και συμπεριφοράς, βοηθώντας το να αναπτυχθούν υψηλά επίπεδα συναισθηματικής επίγνωσης, ενσυναίσθησης και υψηλής εκφραστικότητας (Nemeroff et al, 2003; Reiner et al, 2016).
Εν κατακλείδι, παρατηρείται πόσο σημαντικό ρόλο έχει η μητέρα για το βρέφος και πως τα συναισθήματα, οι συμπεριφορές και η ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη, κρίνονται σε μεγάλο βαθμό από αυτή τη σχέση. Το άγχος του αποχωρισμού είναι από τις πιο συχνές αιτίες για τις αγχώδεις διαταραχές που είναι μοιραίες για το άτομο αφού ασκούν επιρροή στα συναισθήματα, τις σχέσεις και τις κοινωνικές του συναναστροφές. Η ψυχοθεραπεία, βοηθάει στην ανάπτυξη μία » υγιούς » σχέσης που θα μειώσει τα συναισθήματα του άγχος του αποχωρισμού της παιδικής ηλικίας, δίνοντας τη δυνατότητα βελτίωσης και εξέλιξης της καθημερινότητας του ατόμου, που μέχρι τότε έμοιαζε οδυνηρή.
Συγγραφέας: Αντωνία Βαρώνη, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας/ Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια Πτυχιούχος Ψυχολογίας του University of Wales
Επιστημονική επιμέλεια: Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης, Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Institute of Psychiatry, King’s College London – https://www.DrMalliaris.gr
Πηγή: Βαρώνη & Μάλλιαρης, 2017, Agxos.gr
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Beutel, M, E., Höflich, A., Kurth, R, A. & Reimer, C. (2005). Who benefits from inpatient short-term psychotherapy in the long run? Patients’ evaluations, outpatient aftercare and determinants of outcome. Psychology and Psychotherapy, 78, pp. 219–234
Bowlby, J. (1984). Violence in the Family as a Discover of the Attachment and Care giving Systems. American Journal of Psychoanalysis, 44, p. 9-27.
Busch, F, N. & Milrod, B, L. (2015) Psychodynamic Treatment for Separation Anxiety in a Treatment Nonresponder. Journal of the American Psychoanalytic Association. 63(5), pp.893-919.
Cyranowski, J, M., Shear, M, K., Rucci, P., Fagiolini, A., Frank, E., Grochocinski, V, J., Kupher, D, J., Banti, S., Armani, A. & Gassano, G. (2002). Adult separation anxiety: psychometric properties of a new structured clinical interview. Journal Psychiatric Research, 36, pp. 77-86.
Flaherty, C, S., & Sadler, S, L. (2011). A review of Attachment Theory in the context of Adolescent Parenting. Journal of Pediatric Health Care, 25(2), p. 114-121.
Laible, D. (2007). Attachment with parents and peers in late adolescence: links with emotional compliance and Social behavior. Personality and individual Differences, 43(5), p. 1185-1197.
Lawrence, A, P. & Oliver, P, J. (2001). Θεωρίες Προσωπικότητας. Εκδόσεις, Τυπωθητώ: Αθήνα.
Manicavasagar, V., Silove,, D., Curtis, J. & Wagner, R. (2000) Continuities of separation anxiety from early life into adulthood. Journal of Anxiety Disorders, 4, pp. 1–18.
Marnane C. & Silove D. (2013). DSM-5 allows separation anxiety disorder to grow up. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 47 (1), pp. 12–15
Nemeroff, C, B., Heim, C, M., Thase, M, E.. Klein, D,N., Rush, A, J.,. Schatzberg, A, F. & Keller, M, B. (2003). Differential responses to psychotherapy versus pharmacotherapy in patients with chronic forms of major depression and childhood trauma Proc. Natl. Acad. Sci. 100 (24), pp. 14293–14296.
Pini, S., Abelia,M., Troisic, A., Siracusanoc, A., Cassanoa, B, G., Shearb, K, M. & Baldwind, D. (2014). The relationships among separation anxiety disorder, adult attachment style and agoraphobia in patients with panic disorder. Journal of Anxiety Disorders, 28(8), pp. 741-746.
Rapoza, K, A., & Baker, ,A T. (2008). Attachment styles, Alcohol and Childhood Experiences of Abuse; an analysis of physical Violence in Dating Couples. Violence and Victims, 23(1), p. 52-65.
Reinera, I., Bakermans-Kranenburgb, M, G., Van IJzendoornb, M, H., Fremmer-Bombikc, E. & Beutela, M. (2016). Adult attachment representation moderates psychotherapy treatment efficacy in clinically depressed inpatients. Journal of Affective Disorders, 195, pp. 163–171.
Sauer, E, M., Lopez, F, G. & Gormley, B. (2003). Respective contributions of therapist and client adult attachment orientations to the development of the early working alliance: A preliminary growth modeling study. Psychotherapy Research, 13(3), pp. 371–382.
Shear, K., Jin, R., Ruscio, A, M., Walters, E, E. & Kessler, R, C. (2006). Prevalence and correlates of estimated DSM-IV child and adult separation anxiety disorder in the National Comorbidity Survey Replication. Am J Psychiatry, 163, pp. 1074–1083.
Silove, D., Manicavasagar, V. & Drobny, J. (2002). Associations between juvenile and adult forms of separation anxiety disorder: a study of adult volunteers with histories of school refusal. J Nerv Ment Dis, 190, pp. 413–415.
Stuerer, F. (2005). Η ψυχολογική Ανάπτυξη των Παιδιών. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα: Αθήνα.
Wehry, A, M., Beesdo-Baum, K., Hennelly, M, M., Connolly, S, D. & Strawn, J, R. (2015). Assessment and treatment of anxiety disorders in children and adolescents. Curr Psychiatry Rep. 17(7), pp.52.
Yeung, A, S., McInerney, P, M., Russell – Bowie, D., Sulipman, R., Chui, H., & Lau, I, C. (2000). Where is the Hierarchy of Academic Self – Concept?. Journal of Educational Psychology, 92, p. 556-567.
Γιωτάκος, Ο., & Τσιλιάκου, Μ. (2008). Ο Κύκλος της Κακοποίησης. Εκδόσεις Αρχιπέλαγος: Αθήνα.
