Το άγχος εμφανίζεται συχνά σε πολλούς διπολικούς ασθενείς. Έχει περιγραφεί σε σχέση με τη διπολική διαταραχή ήδη από την εποχή του Kraepelin στις αρχές του 20ου αιώνα (1). Οι αγχώδεις διαταραχές σχετίζονται πολύ συχνά με τη διπολική διαταραχή και μάλιστα έχει φανεί ότι η παρουσία τους μπορεί να επισπεύσει την έναρξη της νόσου (2) ή να επιδεινώσει την πρόγνωση της διπολικής διαταραχής (3), αυξάνοντας τη σοβαρότητά της και οδηγώντας σε φτωχή εναισθησία (επίγνωση της νόσου από τον ίδιο τον ασθενή) και χειρότερη πορεία μέσα στο χρόνο.

Αγχώδεις διαταραχές, όπως η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι σχετικά κοινές και προκαλούν μία σημαντική έκπτωση της παραγωγικότητας του ατόμου στην εργασία του και της γενικότερης λειτουργικότητάς του (κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, συζυγική λειτουργικότητα, ποιότητα ζωής, γενική υγεία, ελεύθερος χρόνος κλπ.).

Η γενική υγεία και η κοινωνική λειτουργικότητα μπορεί να είναι χειρότερες για ασθενείς με διπολική κατάθλιψη από ότι σε εκείνους που πάσχουν από μονοπολική κατάθλιψη (4). Η διπολική διαταραχή επίσης, σχετίζεται με υψηλά ποσοστά ανεργίας, ακόμα και μεταξύ αποφοίτων ανώτατης εκπαίδευσης, και ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ασθενών αναφέρει δυσκολίες σχετικές με την εργασία τους, κάτι που μπορεί να είναι απόρροια του στρες αλλά και που μπορεί σαν γεγονός να προκαλεί επίσης στρες και επιπλέον άγχος στον ασθενή. Τα προβλήματα με την γενική υγεία μπορούν επίσης να προκαλέσουν πρόσθετο άγχος και στρες.

Το κοινό σύμπτωμα των αγχωδών διαταραχών είναι κυρίως ο φόβος του άγνωστου και συχνά συνοδεύεται από αυξημένο καρδιακό ρυθμό, δυσκολία στην αναπνοή, υπεραερισμό και άλλα συμπτώματα όπως μία αίσθηση αδυναμίας στο να αναπεξέλθουν σε καταστάσεις που φαντάζουν επικίνδυνες.

Η συνύπαρξη της διπολικής με τις αγχώδεις διαταραχές, μπορεί να επιφέρει και χειρότερη πρόγνωση (5).

Το άγχος λοιπόν, στη διπολική διαταραχή, μπορεί να εμφανιστεί:

• ως σύμπτωμα της ασθένειας, όταν ο ασθενής βρίσκεται σε επεισόδιο.
• ως απόρροια κάποιων άλλων συμπτωμάτων της ασθένειας. Για παράδειγμα, ως απόρροια της δυσλειτουργίας του ατόμου στην εργασία του, όπου όταν βλέπει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο αντικείμενο εργασίας του μπορεί να βιώσει έντονο στρες.
• ως πρώιμο, πρόδρομο σύμπτωμα, την ύπαρξη του οποίου θα μπορούσε να εντοπίσει ο ασθενής, σε συνδυασμό με άλλα επίσης πρώιμα σημάδια ενός νέου επεισοδίου, ώστε να προλάβει κάποια νέα υποτροπή και επιδείνωση της κατάστασής του.
• μεταξύ των επεισοδίων, όταν το άτομο βρίσκεται σε νορμοθυμία, όπου οι ασθενείς παρουσιάζουν σχήματα γνωσιακής ευπάθειας παρόμοια με εκείνα των ατόμων με καταθλιπτική διαταραχή. Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική έρευνα έχει δείξει ότι ασθενείς με διπολική διαταρχή μπορεί να είναι πιο ευαίσθητοι, να έχουν ασταθές επίπεδο αυτοσεβασμού, υψηλότερα επίπεδα δυσλειτουργικών συμπεριφορών, ιδιαίτερα σχετικών με την ανάγκη για κοινωνική αποδοχή και τελειομανία, και να κάνουν υπεργενικεύσεις (6). Όλα τα παραπάνω, και κυρίως η ανάγκη για τελειομανία και η προσήλωση σε προσωπικές σχέσεις μπορεί να οδηγήσουν σε έντονο στρες.
• σε περίπτωση συννοσηρότητας, όταν δηλαδή συνυπάρχει στον ασθενή διπολική διαταραχή αλλά και μία αγχώδης διαταραχή (π.χ. διαταραχή πανικού, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μετατραυματική διαταραχή, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή , φοβίες κ.α.). Πρόσφατες έρευνες έδειξαν για τις αγχώδεις διαταραχές ότι αποτελούν την πιο κοινή συννοσηρή κατάσταση με τη διπολική διαταραχή (2). Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να κάνουμε έναν διαχωρισμό μεταξύ των αγχωδών συμπτωμάτων που σχετίζονται με τη διπολική διαταραχή και του άγχους ως διαταραχή/ σύνδρομο το οποίο συνυπάρχει με τη διπολική.
• ως συναίσθημα που μπορεί να πυροδοτήσει ένα νέο επεισόδιο, με την παρουσία ψυχοπιεστικών γεγονότων στη ζωή του ασθενή. Τα ψυχοπιεστικά γεγονότα μπορεί να είναι είτε αρνητικά (π.χ. οικονομικό πρόβλημα, πρόβλημα στην εργασία) είτε και θετικά (π.χ. το ξεκίνημα μίας νέας επιχειρηματικής δραστηριότητας, ο γάμος, η γέννηση ενός παιδιού κλπ.).
• και τέλος ως παρενέργεια φαρμακευτικών αγωγών που ο ασθενής μπορεί να έχει εξαρτηθεί ή να έχει κακή ανταπόκριση. Αλόγιστη και υπερβολική χρήση αγχολυτικών φαρμάκων (συμπεριλαμβανομένου και του τσιγάρου) μπορούν να προκαλέσουν εξάρτηση στον οργανισμό. Ο εξαρτημένος οργανισμός μαθαίνει να ζητάει την ουσία που χρειάζεται προκαλώντας αυξημένο άγχος. Επίσης, κακή ανταπόκριση σε αντικαταθλιπτικές αγωγές μπορούν να προκαλέσουν μεικτές καταστάσεις (μανία με κατάθλιψη) και επεισόδια που συνήθως περιλαμβάνουν και έντονο άγχος.

Σε επόμενο άρθρο μας θα αναφερθούμε και στη θεραπεία (φαρμακευτική και ψυχοθεραπευτική) του άγχους στη διπολική διαταραχή.

Σχετική Βιβλιογραφία

Otto, M. W., Reilly – Harrington N. A., Knauz R. O., Henin A., Kogan J. N., Sachs G. S. Living with bipolar disorder. A guide for individuals and families, Oxford University Press, 2008.

Allan H. Young, I. Nicol Ferrier and Erin E, Michalak. Practical Management of bipolar disorder». Cambridge University Press, 2010.

(1) Geraud, M. (1997). [Emil Kraepelin and bipolar disorder: invention or over-extension?]. L’Encephale, 23, 12 –19.
(1)Akiskal, H.S. (2007). The emergence of the bipolar spectrum: validation along clinical-epidemiologic and familial-genetic lines. Psychopharmacology Bulletin, 40, 99 –115.
(2) McIntyre, R.S., Soczynska, J.K., Bottas, A., Bordbar, K., Konarski, J.Z., Kennedy, S.H. (2006). Anxiety disorders and bipolar disorder: a review. Bipolar Disorders, 8, 665 –76.
(3) Lee, J.H. & Dunner, D.L. (2007). The effect of anxiety disorder comorbidity on treatment resistant bipolar disorders. Depression and Anxiety, 25, 91 –7.
(3) Tamam, L. (2007). [Comorbid anxiety disorders in bipolar disorder patients: a review]. Turk Psikiyatri Dergisi, 18, 59 –71.
(4) Kauer-Sant ’Anna, M., Frey, B.N., Andreazza, A.C., et al. (2007). Anxiety comorbidity and quality of life in bipolar disorder patients. Canadian Journal of Psychiatry, 52, 175 –81.
(5) Simon, N.M., Otto, M.W. , Wisniewski , S.R., et al. (2004). Anxiety disorder comorbidity in bipolar disorder patients: data from the first 500 participants in the Systematic Treatment Enhancement Program for Bipolar Disorder (STEP-BD). American Journal of Psychiatry, 161, 2222 –9.
(6) Scott J., Garland, A., & Moorhead, S. (2001). A pilot study of cognitive therapy in bipolar disorders. Psychological Medicine, 31, 459 – 467.